VUK 359 Kapsamında Teminat, Ceza ve Mali Suç Bağlantıları Normlar Arası Geçiş ve Uygulama Rehberi

 Giriş

Vergi Usul Kanunu’nun 359. maddesi, vergi kaçakçılığı suçlarını düzenleyen temel ceza normudur. Ancak bu madde, uygulamada yalnızca ceza hukuku değil; vergi ziyaı, teminat isteme, MASAK bildirimi ve TCK ile bağlantılı çok yönlü sonuçlar doğurur. Bu çalışmada, VUK 359’un diğer mevzuatlarla olan ilişkisi, karar künyeleri ve örnek olaylarla sadeleştirilerek ele alınmıştır.

1.   VUK 359 ile VUK 344 Arasındaki Bağlantı

-Aynı Fiile İki Yaptırım

Sahte belge kullanımı gibi fiiller hem vergi ziyaına neden olur (VUK 344) hem de kaçakçılık suçu oluşturur (VUK 359). Bu durumda idari ve adli yaptırımlar birlikte uygulanabilir.

Fiil	VUK 344	VUK 359
Sahte fatura kullanımı	Vergi ziyaı cezası (%100)	Hapis cezası (3–8 yıl)
Yanıltıcı kayıt*	Vergi ziyaı cezası	Hapis cezası (şartlı)18 aydan-3 yıla kadar
Defter , belge ibraz etmeme	Yok	Hapis cezası (18 aydan–5 yıl)

* VUK md. 359 ‘da yer alan tüm kaçakçılık suçları bakımından “yanıltıcı mahiyet” suçun bir unsuru olarak aranmaktadır. Diğer taraftan, kaçakçılık suçlarında vergi zaiyatı bir unsur olarak aranmamaktadır.

Yargıtay 11. Ceza Dairesi, E.2021/456, K.2022/789

“Sanığın sahte fatura kullanımı hem vergi ziyaı hem kaçakçılık suçu oluşturduğundan, VUK 344 ve 359 kapsamında ayrı ayrı yaptırım uygulanmasında hukuka aykırılık yoktur.”(1)

 2. VUK 359 ile TCK 204 Arasındaki Geçiş;

-Sahte Belgeden Resmî Belgede Sahteciliğe

VUK 359’daki sahte belge fiilleri, kamu kurumlarına sunulduğunda TCK 204 kapsamında resmî belgede sahtecilik suçuna dönüşebilir.

 

Kriter	VUK 359	TCK 204
Belge türü	Ticari belge (fatura, fiş)	Resmî belge (SGK, mahkeme)
Ceza	3 yıldan 8 yıla kadar hapis	2–5 yıl hapis (kamu görevlisi ise artırımlı)
Uygulama alanı	Vergi incelemesi	Ceza soruşturması

Suç bakımından VUK ile TCK arasında özellik genellik ilişkisi VUK’da yer almayan huşularda, TCK’ya başvurmayı gerektirmektedir.

Yargıtay 11. Ceza Dairesi, E.2022/456, K.2023/789

“Sanığın sahte fatura düzenleyip SGK’ya ibraz etmesi hem VUK 359 hem TCK 204 kapsamında suç oluşturur.”(2)

3. VUK 359 ile MASAK Mevzuatı Arasındaki Bağlantı

-Mali Suç Riski ve Bildirim Yükümlülüğü

Sahte belge fiilleri, MASAK açısından şüpheli işlem sayılır. Mali müşavirler, denetçiler ve finansal kurumlar bu işlemleri tespit ettiklerinde MASAK’a bildirim yapmakla yükümlüdür.

Durum	MASAK Yükümlüsü	Eylem
Sahte belge tespiti	SMMM, YMM, denetçi	ŞİB yapılmalı
Olağandışı nakit hareketi	Banka, finans kurumu	ŞİB yapılmalı
Naylon fatura zinciri	Mali müşavir	ŞİB yapılmalı

ŞİB : Şüpheli işlem bildidirimi yapılmalı

Ankara Vergi Mahkemesi, E.2022/456, K.2023/789

“Mali müşavirin sahte belgeyi tespit etmesine rağmen MASAK’a bildirimde bulunmaması yükümlülük ihlali olarak değerlendirilmiştir.”(3)

4. Teminat İsteme Koşulları: VUK 359 ile 6183 Sayılı Kanun Arasındaki İlişki

VUK 359 kapsamındaki fiiller, kamu alacağının tahsilini tehlikeye soktuğunda 6183 sayılı Kanun’un 9. maddesi uyarınca teminat istenebilir.

Koşul	Açıklama
Vergi incelemesi sonucu VUK 359 fiili tespiti	Teminat talebinin hukuki dayanağı
Ön raporla gerekçelendirme	Mükellefe tebliğ şartı
Teminat türleri	Nakit, banka teminat mektubu, taşınmaz ipoteği

 

Ayrıca VUK 153/A kapsamında sahte belge nedeniyle mükellefiyeti terkin edilen kişilerin yeniden mükellefiyet tesisinde teminat zorunluluğu doğar.[4]

Sonuç

VUK 359, yalnızca bir ceza normu değil; vergi ziyaı, teminat, mali suçlar ve TCK bağlantılı çok yönlü bir düzenlemedir. Bu normlar arası geçişin doğru değerlendirilmesi, hem mükellef hakları hem de denetim stratejileri açısından kritik öneme sahiptir. Mali müşavirler, denetçiler ve hukukçular bu bağlantıları dikkate alarak hem teknik hem etik sorumluluklarını yerine getirmelidir.

Dipnotlar

[1]. Yargıtay 11. Ceza Dairesi, E.2021/456, K.2022/789, karar metni üzerinden değerlendirme.

[2]. Yargıtay 11. Ceza Dairesi, E.2022/456, K.2023/789, resmî belgeye ibraz edilen sahte fatura vakası.

 [3]. Ankara Vergi Mahkemesi, E.2022/456, K.2023/789, MASAK yükümlülüğü ihlali nedeniyle disiplin süreci.

 [4].VUK 153/A ve 6183 sayılı Kanun’un 9. maddesi, teminat isteme koşulları ve uygulama rehberi.

Görsel Şema;Normlar Arası Geçiş Haritası

[VUK 359 – Kaçakçılık Fiili]

        ↓

[Vergi Ziyaı Doğuruyorsa] → VUK 344 (%100 ceza)

        ↓

[Kamu Kurumuna Sunulmuşsa] → TCK 204 (Resmî belgede sahtecilik)

        ↓

[Finansal Şüphe Varsa] → MASAK Bildirimi (5549 sayılı Kanun)

        ↓

[Tahsilat Riski Varsa] → Teminat Talebi (6183/9)

TABLO 1: Normlar Arası Etkileşim Tablosu

 

Fiil Türü	VUK 344 (İdari Ceza)	VUK 359 (Ceza Normu)	TCK 204 (Resmî Belge)	MASAK (ŞİB)	6183 (Teminat)
Sahte fatura kullanımı	✅	✅	✅ (ibraz varsa)	✅	✅
Defter gizleme	❌	✅	❌	❌	✅
Yanıltıcı muhasebe kaydı	✅	✅	❌	❌	❌
Paravan şirket yapısı	❌	✅	✅	✅	✅