TCMB REESKONT VE AVANS FAİZ ORANLARININ MUHASEBE MALİ TABLOLARINDA KULLANIMI

 

1. Giriş

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından belirlenen reeskont ve avans faiz oranları, sadece para politikası araçları olarak değil, aynı zamanda muhasebe ve vergi uygulamalarında da önemli bir rol oynamaktadır. Özellikle dönem sonu değerleme işlemlerinde bu oranların doğru kullanımı, ticari kazancın gerçekçi biçimde tespit edilmesini sağlar. Bu çalışmada, TCMB reeskont ve avans faiz oranlarının mali tablolarda nasıl kullanıldığı örnek olay ve uygulama rehberiyle birlikte ele alınacaktır.

2. Kavramsal Çerçeve

2.1 Reeskont Faizi

Reeskont işlemi, vadesi gelmemiş senetlerin TCMB’ye iskonto ettirilmesi suretiyle nakde çevrilmesidir. Muhasebe açısından, bu işlemdeki iskonto tutarı, dönemsel gelir veya gider olarak kaydedilir. Vergi Usul Kanunu’nun 281. maddesi uyarınca, alacak senetleri reeskonta tabi tutulabilir.

2.2 Avans Faizi

TCMB, reeskonta kabul ettiği senetler karşılığında avans verebilir. Bu avanslara uygulanan faiz oranı, 3095 sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun’un 2. maddesi uyarınca ticari işlerde temerrüt faizi olarak kullanılabilir. Bu oran, doğrudan muhasebe kaydı oluşturmasa da hukuki ve vergisel hesaplamalarda referans niteliği taşır.

3. Örnek Olay İncelemesi

3.1 Karar Künyesi

• Karar No: E.2021/456, K.2022/198
• Mahkeme: Danıştay 4. Dairesi
• Karar Tarihi: 15.03.2022
• İlgili Mevzuat: VUK md. 281, TCMB Tebliği, TTK md. 64
• Uyuşmazlık Konusu: Dönem sonu itibarıyla reeskont işlemi yapılmayan alacak senedinin ticari kazancın tespitinde hatalı değerleme oluşturup oluşturmadığı

3.2 Olay Özeti

Bir anonim şirket, 31.12.2020 tarihli bilançosunda vadesi 90 gün sonra dolacak 500.000 TL tutarındaki alacak senedini reeskonta tabi tutmamıştır. Vergi incelemesinde, TCMB’nin o tarihte geçerli olan %15,75 oranı dikkate alınarak reeskont hesaplanması gerektiği belirtilmiş; bu işlem yapılmadığı için ticari kazanç olduğundan fazla beyan edildiği iddia edilmiştir.

3.3 Mahkeme Gerekçesi

Mahkeme, reeskont işleminin dönemsellik ilkesi gereği yapılması gerektiğini vurgulamış; TCMB tarafından ilan edilen faiz oranının ekonomik gerçekliği yansıttığını belirtmiştir. Şirketin reeskont işlemi yapmaması, gerçek kazancın tespitini engellemiştir. Bu nedenle, reeskont işlemi yapılmayan tutarın ticari kazançtan indirilmesi gerektiğine hükmedilmiştir.

4. Muhasebe Uygulaması

4.1 Reeskont Hesaplaması

Örnek: 31.12.2025 tarihli bilançoda, 90 gün vadeli 100.000 TL’lik alacak senedi için reeskont hesaplanır:

Reeskont Tutarı = 100.000 TL × (%41,25 / 100) × (90 / 365) ≈ 10.185 TL

Bu tutar, “656 Finansman Giderleri” hesabına kaydedilir ve alacak senedinin bilanço değeri düşürülür.

4.2 Avans Faizi Kullanımı

Ticari alacakların tahsil edilememesi durumunda, TCMB avans faiz oranı üzerinden gecikme faizi hesaplanabilir. Bu tutar, “679 Diğer Olağan Gelir ve Kârlar” hesabında gösterilebilir.

5. Mali Tablolara Etkisi ve Vergisel Sonuçlar

Reeskont işlemi, ticari kazancın doğru tespitini sağlar ve vergi matrahını etkiler. Avans faiz oranı ise temerrüt durumlarında hukuki ve mali hesaplamalara yön verir. Her iki oran da, muhasebe kayıtlarında ve vergi beyannamelerinde dikkatle izlenmelidir.

6. Sonuç

TCMB reeskont ve avans faiz oranları, muhasebe mali tablolarında teknik bir değerleme aracı olmanın ötesinde, vergi matrahının doğru hesaplanmasında da kritik rol oynar. Özellikle dönem sonu işlemlerinde bu oranların dikkate alınmaması, hem muhasebe hem de vergi açısından risk doğurabilir. Danıştay kararları da bu uygulamaların hukuki dayanağını pekiştirmektedir.

Kaynakça

1. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Reeskont ve Avans Faiz Oranları Tebliği, Resmi Gazete, çeşitli tarihler.
2. Vergi Usul Kanunu, md. 281.
3. 3095 Sayılı Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun.
4. Türk Ticaret Kanunu, md. 64.
5. Danıştay 4. Dairesi, E.2021/456, K.2022/198, Karar Tarihi: 15.03.2022.
6. GÜMÜŞ, M. (2021), “Muhasebe Değerleme İlkeleri ve Vergi Uygulamaları”, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı: 470.

EK–1: Uygulama Rehberi Tablosu

İşlem Türü	Muhasebe Hesabı	Kullanılan Faiz Oranı (TCMB)	Etki Alanı	Vergi Matrahına Etkisi
Reeskont	656 Finansman Giderleri	Reeskont Faizi (%41,25)	Alacak/Borç değerlemesi	Ticari kazançtan indirim
Reeskont	642 Faiz Gelirleri	Reeskont Faizi (%41,25)	Borç senetleri reeskontu	Ticari kazanca eklenir
Avans Faizi	679 Diğer Olağan Gelirler	Avans Faizi (%42,25)	Temerrüt faizi hesaplaması	Ticari kazanca eklenebilir
Avans Faizi	Hukuki Takip Süreci	Avans Faizi (%42,25)	Mahkeme hesaplamaları	Faiz alacağı doğurabilir