Sahte Belge Kullanımı, TCK’ da Suçun Unsurları, Gelir İdaresi Başkanlığı’nın Yaklaşımı ve Eleştirel Bir Değerlendirme

 

Özet

Vergi güvenliğini tehdit eden en önemli fiillerden biri, sahte belge düzenlenmesi ve kullanılmasıdır. 306 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği, sahte ve muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belgelerin kapsamını açıklığa kavuşturmuştur. Gelir İdaresi Başkanlığı, son dönemde yaptığı açıklamalarda sahte fatura kullananların da düzenleyen kadar sorumlu olduğunu vurgulamaktadır. Ancak bu yaklaşım, kusursuz sorumluluk eleştirilerini beraberinde getirmektedir. Çalışmada, söz konusu Tebliğ, Gelir İdaresi’nin görüşleri ve bu görüşlere yöneltilen eleştiriler, TCK’daki suçun unsurları ışığında incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler: Vergi Usul Kanunu, sahte fatura, muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge, Türk Ceza Kanunu, suçun unsurları

Giriş

Vergi hukukunun temel ilkelerinden biri, mükelleflerin ödevlerini doğru ve dürüst biçimde yerine getirmesidir. Bu çerçevede, sahte belge düzenlenmesi ve kullanılması, yalnızca vergi ziyaına neden olmakla kalmayıp mali sistemin güvenilirliğini de zedelemektedir. 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 359. maddesinde düzenlenen kaçakçılık suçları, bu tür fiillerle mücadeleye yöneliktir. 306 Sıra No.lu Tebliğ ise özellikle uygulamada sıkça karşılaşılan sahte ve muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge ayrımını açıklığa kavuşturmuştur.

306 Sıra No.lu Tebliğin Düzenlemeleri

Tebliğe göre:

• Sahte Belge: Gerçek bir muamele veya duruma dayanmadığı halde düzenlenen belgedir.
• Muhteviyatı İtibarıyla Yanıltıcı Belge: Gerçek bir muameleye dayanmakla birlikte, miktar veya mahiyet itibarıyla gerçeğe aykırı unsurlar taşıyan belgedir.
  Bu ayrım, TCK’daki suçun maddi unsurunu belirleme açısından önem taşımaktadır.

Gelir İdaresi Başkanlığı’nın Görüşleri

Son yıllarda Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB), kamuoyuna ve mükelleflere yönelik açıklamalarında şu hususları öne çıkarmaktadır:

1. Kullanıcı da sorumludur: Sahte fatura düzenleyen kadar, kullanan da cezai sorumluluk altındadır.
2. Özen yükümlülüğü: Mükellef, ticari ilişkiye girdiği kişinin sahte belge düzenleyip düzenlemediğini araştırmakla yükümlüdür.
3. Riskli mükellef listeleri: GİB’in açıkladığı listelerde yer alan firmalarla işlem yapılması, sahte belge kullanma şüphesi doğurmaktadır.
4. İade taleplerine etkisi: Sahte belge kullanan mükellefler, KDV iadesi gibi haklardan yararlanamaz.

Eleştiriler ve Karşı Görüşler

GİB’in yaklaşımı, doktrinde ve uygulamada çeşitli tartışmalara yol açmaktadır:

• Kusursuz sorumluluk eleştirisi: Kullanıcının faturanın sahte olduğunu bilmediği hallerde dahi cezalandırılması, masumiyet karinesine aykırı görülmektedir.
• Ticari hayatın gerçekliği: Özellikle büyük tedarik zincirlerinde mükelleflerin her bir karşı tarafı detaylı incelemesi pratikte mümkün değildir.
• Vergi ziyaı ile suç ayrımı: Vergi kaybına neden olan her durumda suçun oluştuğu kabul edilirse, idari nitelikli vergi ziyaı cezası ile ceza hukuku arasındaki sınır bulanıklaşmaktadır.

TCK Açısından Suçun Unsurları

• Maddi Unsur: Sahte belge düzenlemek veya kullanmak fiili.
• Manevi Unsur: Suçun kural olarak doğrudan kastla işlenmesi gerekir. Taksir, suçun oluşumu için yeterli değildir.
• Hukuka Aykırılık: Fiilin meşru bir sebebe dayanmaması gerekir.

Bu açıdan, Gelir İdaresi’nin yaklaşımı, kast unsurunu ikinci plana iterek fiili “objektif sorumluluk” ile cezalandırma riskini doğurmaktadır.

Sonuç ve Değerlendirme

Sahte fatura kullanımı, vergi sistemine olan güveni zedeleyen ciddi bir fiildir. Bununla birlikte, suçun oluşabilmesi için TCK’nın genel hükümleri gereği maddi, manevi ve hukuka aykırılık unsurlarının bir arada gerçekleşmesi gerekir. Gelir İdaresi’nin sahte fatura kullananı da düzenleyen kadar sorumlu tutan yaklaşımı, vergi güvenliği açısından anlaşılır olmakla birlikte, hukukun temel ilkeleriyle çatışma riski barındırmaktadır. Daha adil bir uygulama için, mükellefin özen yükümlülüğünü yerine getirip getirmediği, kastının bulunup bulunmadığı ayrıntılı biçimde değerlendirilmelidir.

---

Kaynakça

1. 213 sayılı Vergi Usul Kanunu, m. 359.
2. 306 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği, Resmî Gazete, 18.06.2002, Sayı: 24790.
3. Türk Ceza Kanunu, m. 21, 37, 38.
4. Gelir İdaresi Başkanlığı, “Sahte Belge Düzenleme ve Kullanma Hakkında Kamuoyu Duyurusu”, www.gib.gov.tr (erişim: 2025).
5. Doğan, Ş., Vergi Kaçakçılığı Suçları, Ankara: Seçkin Yay., 2022.
6. Yılmaz, E., “Vergi Suçlarında Kast Unsuru”, Vergi Dünyası, 2021/452, s. 45-60.