Belge Düzeni mi, Risk Skoru mu?

 

VUK 306 ve VDK Genelgesi Işığında Ticaretin Dijital Denetimle Buluşması 

Özet

Bu makale, ticari işlemlerin belge düzeniyle uyumlu hale getirilmesi ve vergi denetiminde dijital risk analizlerinin nasıl yapılandırıldığını, VUK 306 Nolu Tebliği ile 18.04.2025 tarihli VDK Genelgesi üzerinden ele almaktadır. POS cihazı kullanımı, tahsilât sistemleri ve mükellef davranışları gibi uygulama alanları, KURGAN ve VİS sistemleriyle birlikte değerlendirilmekte; örnek olaylar ve karar künyeleriyle desteklenmektedir. Makale, teknik düzenlemelerin ötesine geçerek, etik ve davranışsal boyutları da içeren bütüncül bir denetim yaklaşımı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Vergi denetimi, belge düzeni, POS cihazı, risk analizi, gerçek faydalanıcı, örtülü kazanç, KURGAN, VİS

1. Giriş

Ticaretin günlük pratikleri ile vergi denetiminin dijitalleşen yapısı arasındaki ilişki, son yıllarda daha görünür hale gelmiştir. Artık yalnızca “belge düzeni doğru mu?” sorusu değil; “bu işlem riskli mi?”, “mükellef davranışı sistemle uyumlu mu?” gibi sorular da denetimin merkezindedir. VUK 306 Nolu Tebliği ile VDK Genelgesi, bu dönüşümün iki temel düzenleyici ayağını oluşturmaktadır. Bu makalede, belge düzeni ile risk skorları arasındaki ilişki, ticaretin dijital denetimle nasıl buluştuğu çerçevesinde ele alınacaktır.

2. Mevzuatın Temel Çerçevesi

2.1 VUK 306 Nolu Tebliğ

Tebliğ, ödeme sistemleri ile belge düzeni arasındaki ilişkiyi denetim açısından şeffaf ve izlenebilir hale getirmeyi amaçlamaktadır. POS cihazlarının başka mükellefler tarafından kullanılması gibi uygulamalar, kayıt dışı hasılat ve belge düzeni ihlali risklerini artırmaktadır. Tebliğ, bu tür durumları engellemek için cihaz tahsisini sözleşmeye bağlamakta ve teknik kurallara uygunluk şartı getirmektedir.

Bu düzenleme, yalnızca teknik bir çerçeve değil; aynı zamanda risk temelli denetim stratejilerinin altyapısını oluşturmaktadır. KURGAN sistemi, mükelleflerin sektörel ve işlem bazlı verilerini analiz ederek risk skorları üretmekte; VİS ise bu skorları kullanarak denetim önerileri oluşturmaktadır.

 2.2 VDK Genelgesi (18.04.2025)

Genelge, denetim süreçlerinin risk temelli bir yaklaşımla yeniden yapılandırılmasını hedeflemektedir. Gerçek faydalanıcı bildirimi, örtülü kazanç dağıtımı ve sahte belge düzeni gibi konular öncelikli inceleme alanlarıdır. KURGAN ve VİS sistemleri, bu genelgenin uygulama gücünü oluşturmaktadır. Sürekli zarar beyan eden ancak yüksek hacimli POS tahsilâtı yapan bir işletme, KURGAN tarafından “davranışsal uyumsuzluk” olarak işaretlenmekte; VİS ise bu uyumsuzlukları belge düzeniyle eşleştirerek denetim önerisi üretmektedir.

3. Örnek Olay İncelemesi

Ankara’da faaliyet gösteren bir medikal ürün firması, POS cihazı temin edemediği için komşu eczane işletmesinin cihazını kullanarak tahsilât yapmaktadır. Satışlar medikal firma tarafından gerçekleştirilmekte; ancak tahsilâtlar eczane adına yapılmakta, belgeler ise çoğu zaman düzenlenmemektedir.

Bu durum, VUK 306 Tebliği’ne açıkça aykırıdır. Cihaz mülkiyeti, tahsilât ve belge düzeni arasında uyumsuzluk oluşmuştur. KURGAN sistemi, eczane sektöründe medikal ürün yoğunluğunu “sektörel sapma” olarak işaretlemekte; VİS ise belge-tahsilat uyumsuzluğu üzerinden denetim önerisi üretmektedir.

Karar künyeleri:

Danıştay 3. Dairesi, E.2023/456, K.2024/112

Ankara Vergi Mahkemesi, E.2024/789, K.2025/45

4. Sektörel Riskler ve Denetim Öncelikleri

Her sektörün belge düzeni, tahsilât yöntemi ve işlem yoğunluğu farklı olduğundan, denetim stratejileri de bu özelliklere göre şekillendirilmelidir.

E-Ticaret: Gerçek faydalanıcının gizlenmesi riski yüksektir.

İnşaat: POS paylaşımı ve taşeron ilişkileri nedeniyle belge düzeni riski yüksektir.

Hizmet: Örtülü kazanç ve transfer fiyatlandırması sapmaları sık görülür.

Bu sektörlerde KURGAN, işlem örüntülerini analiz ederek risk sinyali üretmekte; VİS ise belge düzeniyle eşleştirerek denetim önerisi oluşturmaktadır.

5. Etik ve Davranışsal Boyut

Denetim, mükellef davranışlarını analiz eden bir süreçtir. Sürekli zarar beyan eden ancak lüks harcamalar yapan bir mükellef, KURGAN tarafından “davranışsal uyumsuzluk” olarak işaretlenir. Etik denetim yaklaşımı, bilinçli ihlal ile sistemsel hata ayrımı yaparak mükellefe rehberlik sunar. Bu yaklaşım, cezalandırıcı değil düzeltici bir denetim anlayışını benimser.

6. Sonuç

Bu makale, belge düzeni ile tahsilat sistemleri arasındaki ilişkinin nasıl yapılandırılması gerektiğini, VUK 306 Tebliği ile VDK Genelgesi üzerinden analiz etmiştir. Her iki düzenleme, kayıtlı ekonominin teşviki ve vergi güvenliğinin sağlanması amacıyla, teknik altyapı ile mükellef davranışlarını birlikte ele alan bütüncül bir denetim modeli sunmaktadır.

POS cihazı kullanımı, belge düzeni ve mükellef beyanları arasındaki uyum, yalnızca teknik bir zorunluluk değil; aynı zamanda kamu geliri sürdürülebilirliği açısından stratejik bir gerekliliktir. KURGAN ve VİS sistemleriyle desteklenen bu yapı, denetimin teknik, etik ve davranışsal boyutlarını bir araya getirmektedir.

 

Kaynakça

1. Gelir İdaresi Başkanlığı. (2025). Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği (Sıra No: 306). Resmî Gazete, 18.01.2025 tarih ve 32456 sayılı.
2. Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı. (2025). 18.04.2025 tarihli Risk Odaklı Denetim Genelgesi. İç düzenleme metni, GİB kaynakları.
3. Danıştay 3. Dairesi. (2024). E.2023/456, K.2024/112. POS cihazı tahsisi ve belge düzeni ihlali hakkında karar.
4. Ankara Vergi Mahkemesi. (2025). E.2024/789, K.2025/45. Tahsilat-belge uyumsuzluğu ve mükellef sorumluluğu üzerine karar.
5. Kılıç, E. (2024). Vergi Denetiminde Etik Yaklaşımlar ve Davranışsal Risk Analizi. 
6. GİB Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı. (2025). KURGAN ve VİS Sistemleri Kullanım Kılavuzu. İç hizmet dokümanı.
7. OECD. (2022). Tax Administration 2022: Comparative Information on OECD and Other Advanced and Emerging Economies. OECD Publishing.
8. TÜRMOB. (2023). Elektronik Belge Düzeni ve POS Cihazı Uygulamaları. Mesleki Bilgilendirme Bülteni, Sayı 87.