AHİLİK FONU

(Gözümüz Aydınlar Olsun Esnafım, Doktorum, Avukatım, Mali Müşavirim Velhasıl Bağ-Kur’lum Yeni Bir Fonumuz Oldu! )

AHİLİK FONU

ERTUĞRUL KILIÇ

SMMM-SORUMLU ORTAK

Fon deyince aklımıza çok da iyi şeyler gelmiyor. Birde bu fon isteğe bağlı değilse. İnsanlar gelecek kaygısı için kendi istekleriyle kazançlarının bir kısmını, gelecekte karşılaşacakları kötü günler ve/veya acil ihtiyaçları için köşe, kenara üç beş kuruş koyarlar. Bu aslında kötü gün dostudur. Ama kanunla biri size, efendim siz beceremiyorsunuz gelirinizden bir tutarı köşe, kenara koymayı, bunu ben yapacağım deyince, bu bambaşka bir şey haline geliyor. Çünkü artık sizin adınıza biriktirilen tutarın kullanımı, sizin kontrolünüzden çıkıyor.

 Fon kelimesinin kökeni Fransızcadan gelmektedir. Türkçe sözlükte “bir kurumu, bir işletmeyi finanse etmek ya da belirli bir işi yürütmek için, gerektikçe harcanmak üzere ayrılan para”[1] olarak tanımlamaktadır. Tanımda belirtildiği gibi bir şeyi yürütmek için ihtiyaç duyuldukça yararlanılması düşünülen bir kaynak. Peki, durup dururken bir fon kurmak da neyin nesi. Kendi adına para kazanan ve kendi adına iş yapmayı her türlü zorluğa karşı yürüten kişiler kaynaklarını nasıl kullanacaklarını bilmiyorlar mı? Bu farklı finansal ihtiyaçların karşılanması için yaratılan, yeni bir finansman aracı mı?

Ülkemizde, fon kavramı yeni değil. Değişik zamanlarda çeşitli hükümetler fonlar kurmuş ve fona katkı sağlayanların zor zamanlarda kaldıklarında ihtiyaçlarını karşılamak üzere oluşturulduğu ilgili taraflara ifade edilmiştir. Bir kaçını hatırlamak gerekirse Toplu Konut Fonu, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik fonu vb. olmak üzere kamu kesimi dengesi içerisinde kurulan yaklaşık 13 adet fon kurulmuştur. En son kurulan ise Varlık Fondur. Devletin elinde kalan satılmamış veya halka bir kısmı açılmış, çoğunluğu ve/veya altın hisselerin kullanımı devletin uhdesinde kalmış kıymetli işletmeler.

Çalışanlar için kurlun bir de işsizlik fonu bulunmaktadır. İşsizlik sigortasının amacı; işsizlik sigortasına ilişkin kuralları ve uygulama esaslarını düzenlemek ve bu Kanunda öngörülen hizmetlerin verilmesini sağlamaktır. İşçi, işveren ve Devletin katkıda bulunduğu, bu işsizlik fonundan amaçları doğrultusunda gerekli koşulları sağlayanlara, işsiz kaldıkları zamanlarda belirli süreyi kapsamak üzere belirli tutarda para işsizlik ödeneği olarak ödenecektir.

Aynı açmalarla işçiler için kurulan İşsizlik fonundan yapılan ödemlerde ve kanunun amaçları arasında sayılmayan kaynaklara çeşitli ödemeler yapılmıştır. İşsizden çok işverenin ve kamu bankalarının açıklarını kapatmak üzere kullanılmıştır. “2002-2019 yılları arasında İşsizlik Fonu’ndan işsizlik ödeneğine harcanan miktar toplam 28 milyar TL iken sadece 2018 yılında 11 milyar TL teşvik ve destek verilmiş ve 12 milyar TL’de kamu bankalarına sermaye olarak aktarılmıştır. Yine GAP idaresine fondan 2012 yılında verilen 11,5 milyar TL’lik borç tahsil edilememiştir.”[2]  Fon denilince bu ülkede yaşayan insanların hafızasında çok da iyi şeyler canlanmamaktadır. Umarım bu fonda biriken tutarlar gerçek ihtiyaç sahiplerine kanunda belirtilen amaçlar doğrultusunda harcanır.

08.03.2017 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 6824 sayılı Kanun ile İşsizlik Sigortası Kanununda düzenlemeye gidilerek (4447 sayılı Kanuna eklenen Ek-6. madde), gereken görev ve hizmetler için mali kaynak sağlamak, piyasa şartlarında kaynakları değerlendirmek, kanunun öngördüğü ödemelerde bulunmak üzere, iş yerini kapatan ya da zor durumda kalan esnafa belirli bir süre ödeme yapmak amacıyla, Esnaf Ahilik Sandığı kurulmasına dair yasal düzenleme yapıldı.

Bu düzenlemeyle kurulan Esnaf Ahilik Sandığı kimleri kapsayacaktır. Beli başlı olarak 5510 sayılı kanunda  4/b sigortalısı olarak kabul edilen; kendi adına bağımsız çalışan doktor, mali müşavir, avukat gibi serbest meslek erbabı çalışanlar, şirket ortakları, bakkal, manav, mobilyacı gibi esnaf ve ticaret erbabı, esnaf ahilik sandığı sigortalısı olarak ahilik sandığına prim ödeyeceklerdir.

Bu kanundan muaf olan kesimler var mı? Evet. 5510 sayılı Kanunun 50 nci maddesi kapsamındaki isteğe bağlı sigortalılar, 10.7.1953 tarihli ve 6132 sayılı At Yarışları Hakkında Kanuna tabi jokey ve antrenörler, köy ve mahalle muhtarları ile tarımsal faaliyette bulunanlar bu kanunun kapsamında olmayan sigortalılar olarak sayılmışlardır.

Kanun kapsamında belirtilen sigortalılar, kendi adına çalışanlar, aylık olarak sigorta primi öderken, beyan ettikleri gelirlerin 5510 sayılı Kanunun 80. ve 82. maddelerinde belirtilen prime esas günlük kazançlarından % 2 sigortalı ve % 1 devlet payı şeklinde sigorta primi ödenecektir.

Ancak alınacak günlük prim tutarı, prime esas günlük kazanç alt sınırının iki katı üzerinden hesaplanacak tutardan fazla olamaz. Herhangi bir nedenle sigortalılık durumunun sona ermesi halinde, o ana kadar sigortalıdan kesilen Esnaf Ahilik Sandığı primleri ile Devlet payı iade edilmez. Esnaf Ahilik Sandığına sigortalılarca ödenen primler, kazancın tespitinde gider olarak kabul edilir.

Esnaf Ahilik Sandığı ödeneklerinden bu kanunda sayılanlar nasıl yararlanacaklardır. İşsizlik sigortası fonunda olduğu gibi Ahilik Sandığı’ndan da belirli şartları yerine getirenlere ödeme yapılacaktır. Buna göre, Esnaf Ahilik Sandığı sigortalıları için sigortalılığın sona ermesinden önceki son 120 gün sürekli çalışmış olanlardan, son 3 yıl içinde;

• 600 gün faaliyetini sürdüren ve prim ödemiş olanlara 180 gün,

• 900 gün faaliyetini sürdüren ve prim ödemiş olanlara 240 gün,

• 1080 gün faaliyetini sürdüren ve prim ödemiş olanlara 300 gün, 

süre ile Esnaf Ahilik Sandığı ödeneği verilecektir.

İşsizlik sigortası fonunda hep eleştiri konusu yapılan, yararlanma koşulları burada aynen uygulanmaktadır. Bu koşullar nedeniyle fondan yaralanacak olanların sayısının sınırlı olacağı şimdiden söylenebilir.

Ne zaman yürürlüğe girecektir. Bu kanun 01.08.2018 tarihinde yürürlüğe girmesi gerekirken, yürürlük tarihi yeni bir düzenleme ile 01.01.2020 tarihine ertelenmiştir.  Esnaf Ahilik Sandığı sigortası zorunlu olacaktır. Bu düzenleme kapsamına giren ve hâlen faaliyette olanlar düzenlemenin yürürlüğe gireceği tarihte (01.01.2020), faaliyetine daha sonra başlayanlar ise başladıkları tarihten itibaren Esnaf Ahilik Sandığı sigortalısı olacaklardır.

Bu defa erteleme olmayacağı varsayımıyla, 2020 yılı Cumhurbaşkanlığı Programı’nda İşsizlik Sigortası Fonu’nun gelirlerine, Esnaf Ahilik Sandığı için toplanacak primlerin de dâhil edildiği görülmektedir.

---

[1]Çevirim içi: https://www.google.com/search?q=t%C3%BCrk%C3%A7e+s%C3%B6zl%C3%BCk&oq=t%C3%BCrk%C3%A7e+s&aqs=chrome.0.69i59j69i57j69i61j69i60l2.5418j0j7&sourceid=chrome&ie=UTF-8#dobs=fon 26.11.2019

[2] Çevirim içi: https://www.evrensel.net/haber/386228/issizlik-fonunda-krizin-tablosu-patronlar-hortumu-isci-fonuna-baglamis 15.11.2019

MUHASEBE MESLEĞİNDE İŞ STRESİ, TÜKENMİŞLİK VE MESLEK SORUNLAR İLE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

                                                                                                          Ertuğrul Kılıç

SMMM-Sorumlu Ortak

                                                                                                         26.02.2019

Bugün yaşanan ekonomik krizin doğurduğu sorunlar bizi etkilediği gibi toplumun her kesimini de etkilemektedir. İşyerlerinin kapanması, mevzuattaki karmaşa ve her gün yeni bir teşvik ve/veya af, işsizlik,  ücret sorunu ve bütün bu durumun ortaya çıkardığı toplumsal ve mesleki travmalar.

Ben bu durumların ve genel durumun meslek açısından ortaya çıkardığı sorunları ve çözüm önerilerini kısada olsa ele alamaya çalışacağım. Tabi ki sorunlarımız ve çözüm önerileri sadece bunlardan ibaret de değildir. Karmaşık ve kendini yeniden üreten bir yapıya sahiptir. Hep birlikte bu sorunları tespit edip, çözüm önerileri üretmeye çalışacağız. Ben iş yaptığımız ortamın ortaya çıkardığı İki konudan bahsedeceğim iş stresi ve tükenmişlik olayı. Son zamanlarda meslek mensuplarında ortaya çıkan kaygı endişe ve çeşitli fizyolojik sorunlar.

İş hayatında ve günlük hayatta yaşanan stres bireyi etkisi altına alarak bir takım olumsuz sonuçlar doğurabilmektedir. Örgütsel anlamda performansta azalma, çatışmalar ve işe devamsızlıkların yanında bireysel anlamda da kaygı, depresyon, davranış bozuklukları ve tükenmişlik gibi zihinsel rahatsızlıklara sebep olabilmektedir. Bu zihinsel sıkıntılar zaman içerisinde fiziksel rahatsızlıklara da dönüşebilmektedir. Kalp ve damar hastalıkları, kanser, ülser, migren ve alerji gibi hastalıklar sürekli hale gelen iş stresinin sonucu ön plana çıkmaktadır.

“İş stresi ise işgörenin iş yerindeki stres kaynaklarını algılaması ve bunlara vermiş olduğu tepkileri ifade etmektedir (Wilson and et al., 2004: 574). Diğer bir anlatımla, çalışan ve çevresi arasındaki etkileşim sonucunda ortaya çıkan gerilim olarak tanımlanabilir (Efeoğlu)”

“Greene 1961’de yayınladığı “Bir Tükenmişlik Olayı” (A Burnt-Out Case) adlı eserinde; ruhsal çöküntü yaşamış ve hayal kırıklığına uğramış bir mimarın işini terk edip Afrika ormanlarına kaçışını anlatarak tükenmişliği ilk olarak gündeme getirmiştir. Ardından tükenmişlik, 1970’lerde Amerika’da özellikle müşteri ilişkilerinde çalışan personelin mesleki bunalımlarını ifade etmek için kullanılmıştır (Sürgevil, 2006:3). 1974 yılında Tükenmişlik kavramı ilk olarak Freudianberger (1974:159) tarafından "başarısızlık, yıpranma, enerji ve güç kaybı veya insanın iç kaynakları üzerinde karşılanamayan istekler sonucunda ortaya çıkan bir tükenme durumu" olarak tanımlanmıştır (Sılığ, 2003:10).Tükenmişlik konusunda çalışan birçok araştırmacının farklı tanımlamaları mevcuttur. Ancak günümüzde tükenmişlik dendiğinde ilk akla gelen isim Christina Maslach olmaktadır. Maslach’a göre tükenmişlik, çalışma yerindeki strese neden olan durumlara karşı ortaya çıkan uzun süreli psikolojik bir sendromdur ve özellikle iş ve çalışan arasındaki uyumsuzluktan kaynaklanan kronik bir gerginliktir (Maslach, 2003: 189). En basit haliyle insan ruhunun çöküşü ve yavaş ancak sürekli olarak gelişen, insanı kurtuluşu zor bir girdabın içine sürükleyen bir hastalıktır (Maslach, Leiter, 1997:17).  Kişisel idealler ve istekler ile çalışma şartlarındaki bozulma tükenmişliğe neden olmaktadır (Suran, Sheridan, 1985:742). Özellikle kendilerini işlerine adayan, çalışmayı sosyal yaşamlarına tercih ederek kendileri için vazgeçilmez olarak gören bireylerin tükenmişlik riski taşıdığı söylenebilir (Pines, 2002:103104; Pines, Aronson, 1988:10).  “

Stres, tükenmişlik ve iş tatmini arasındaki ilişkileri çalışmalarda, stres ile tatmin arasında negatif, stres ile tükenmişlik arasında pozitif etkinin olduğu doğrulanmıştır.[1]

AKILIMA GELEN BİR KAÇ ÇALIŞMA HAYATI /SOSYAL UYUMSUZLUK VE TATMİNSİZLİK SORUNLARI’NI SIRALAMAK GEREKİRSE;

·         Kişisel başarıdaki düşme hissi

·         İş yerindeki çalışma sürelerinin giderek uzaması

·         Bağımlı çalışanların kendi mesleki sorumluluklarının dışında her işte kullanılma (özellikle bu kelimeyi seçtim)durumu,

·         Mükelleflerine karşı ağır sorumlulukları,

·         Yaptıkları işin süre kısıtının olması(zamana bağlı olması),

·         İşle ilgili uygulama ile kanuni düzenlemelerin günü gününe takip edilmesi zorunluluğu ve sürekli değişmesi, okunmasının ve anlaşılmasının zor olması, değişiklikleri açıklayıcı ve kolaylaştırıcı bilgilendirici notların olmaması, kanun maddelerinin tekrarının çok olması,

·         Ağır çalışma, Mesleğin, İş-Sosyal yaşam uyumsuzluk dengesinin, duygusal tükenme ve duyarsızlaşma üzerindeki etkisinde tam bir aracılık rolüne sahip olmaktadır,

·         İş stresi de beraberinde işlerine karşı tepkisizleşme ya da negatif tutumlar olarak tükenmişlik sergilenmesine neden olmaktadır,

·         Yaratıcılıktan yoksun bir iş temposunun bedensel ve ruhsal yıpratması,

·         Yetişmiş personel sıkıntısı,

·         Meslek mensuplarına olan güvenin düşmesi, sosyal statü eksikliği,

·         Müşterilerinden düzenli olarak ödeme alamaması, rekabet, mesleki etik değerlerin düşmesi ve çaresizlik hissi,

·         Gerçek müşteri olmamakla birlikte (bunu iki yönlü düşünmek gerek, hem işlerini yaptığımız işletmelerin organize olmuş birer işletme olmamaları, diğer taraftan toplumda sorunu olan herkesin mali müşavirlere karşılıksız danışma tutumları vb.) pek çok konuda kendilerine danışılmasının getirdiği vakit kaybı ve yorgunluk hissi tükenmişlik duygularını artırmaktadır,

·         Çalışma performansı ile gelir düzeyi arasında denge olmaması,

·         Her ekonomik krizde ilk etkilenen meslek olmamıza rağmen yangında en son kurtarılacak bir meslek grubuyuz. Hiçbir teşvikten yaralanmadığımız gibi mevcut durumumuzu yitirerek yoksullaşıyoruz. Serbest çalışanlar işçileşiyor, bağımlı çalışanlar işsiz kalıyor.

Bu saydığım ve daha fazlası bulunan sorunlar mevcut ve olmaya devam edecektir.

ÇÖZÜM ÖNERİLERİM;

·         Çalışma şartları ile sosyal hayattaki uyumsuzluğu giderecek önlemlerin alınması, Meslek mensubunun iş yaşamını ve kendi gelişimini sağlayacak, sürdürülebilir (okuyabilmesi, sosyal hayata katılabilmesi vb.)

·         Meslek mensuplarının, Ailelerine ve kendilerine zaman ayırabilecekleri çalışma koşullarının sağlaması,

·         İş yükünün azaltılarak, yapılabilecek bir şekilde meslek mensuplarının kalitesinin ve güvenirliğinin artırılacağı bir düzeye getirilmesi,

·         Mesleğin zaman kısıtına uygun olarak müşterilerin zamanında kendi işlemlerin bitirilmesi ve meslek mensubuna zaman kalmasının sağlanması için Ticaret, sanayi, Esnaf ve Sanatkar odaları nezdinde girişimlerde bulunarak kendi üyelerinin bilinçlendirilmesinin sağlanması,

·         Kamu idaresinin mevzuatla ve dijitalleşmeyle ilgili mali ve eğitim yükünün üstlenilmesinin sağlanması,

·         Mevzuatın basitleştirilerek anlaşılır hale getirilmesinin sağlanması için idareye önerilerde bulunulması,

·         Yapılacak değişikliklerin belirli bir zamana yayılarak meslek mensuplarının alt yapılarının uygun hale getirilmesi,

·         Mesleğin ve meslektaşların sosyal statüsünün toplum nezdinde artırılması için meslek örgütünce tanıtıcı ve aydınlatıcı çalışmaların yapılması,(Meslek odaları bunu verginin artırılması olarak anlıyorlar…)

·         Meslek mensubu sayısı ile iş artış sayısının dengeli hale getirilmesi, mesleğe girişlerin önlenmesi,

·         Meslek yardımcı personelinin stajyerlerden değil, bu meslekte iş yapan ara elamanlardan oluşmasını sağlayacak, yetişmiş muhasebe elamanı sağlanması için meslek örgütlerinin önlem alması,(iş-kur ile ortak elaman yetiştirme kurslarının açılması, ticaret liseleri ile ilişki kurularak bunun meslek olarak yapılması ve ticaret liselerinden mezun olanların bu iş yapmalarını sağlayacak önerilerin geliştirilmesi)

·         Mesleğe girişlerin azaltılması için önlem alınması,(İktisadi ve İdari Bilimlerden mezun olanların neredeyse büyük bir bölümünün mesleğe yönelmesi meslek için bir tehlike)

·         En önemlisi ise; meslek örgütlerinin ve meslektaşların anlayışına yerleşmiş olan “mesleğin tanımıymış gibi sürekli kullanılan vergi mükellefleri ile devlet arasında bir köprüyüz” anlayışının terk edilerek bağımsız, işletmelerin yaşamlarını sürdürebilmesi ve toplum için Katma Değer Üreten ve toplumun geleceği için gerçek hafızasının diri tutulmasını sağlayan bir iş yaptığımızın her kesime açık, anlaşılır bir şekilde anlatılmasıdır,

·         Odalar tarafından iş riski sigortası kurulmalı ve meslektaşın sürdürülebilir iş yapma fonksiyonu artırılmalıdır.

SONUÇ;

Sorunlarımız çok ve bu mesleği yapanlar çözüm bulmak zorundadır. Ekonomik ve sosyal hayatın önemli bir ayrılmaz parçası olan muhasebe mesleği geliştirmelidir. Mesleği icra edenlerin sağlıklı ve toplumsal fayda sağlayacak şekilde yeniden düzenlenmesinde ekonomik ve sosyal gelişme uygun olarak yeniden düzenlenmesinde çokça fayda vardır.

---

[1] Gülsevim Yumuk Günay Ve Tülay Demiralay’ın Serbest Muhasebeci Ve Mali Müşavirlerin İş Stresi, Tükenmişlik Sendromu Ve İş -Aile Yaşam Dengesi Arasındaki İlişkinin İncelenmesi Adlı Makaleden Yararlanılmıştır. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi,  Yaz-2016  Cilt:15  Sayı:58 (917-935)  

BELEDİYECİLİK, KENTLERİN HAFIZASI, KENT MEYDANLARI

ERTUĞRUL KILIÇ

GİRİŞ

Günümüzde dünya üzerinde yaşayan insanların büyük bir kısmı “kent” adını verdiğimiz yerleşmelerde hayatlarını sürdürmektedir. Kent doğayla olan yerleşme ilişkilerinde toplumsal ve ekonomik olarak kendisinden önceki yerleşme biçimlerinden belirgin çizgilerle ayrılan özellikler taşır. 18. yüzyılın sonlarından itibaren sanayileşmenin gelişmesi ile kapalı toplum hayatı çözülmeye başlamış, böylece uygarlık tarihi kadar eski bir kavram olan kent, bugünkü anlamını kazanmıştır.

İnsanlar, yaşamlarını sürdürmek için bir toprak parçası üzerinde yaşarlar ve bu mekân parçasına kent ya da köy adı verirler. Kent, insanın yaşamını düzenlemek adına meydana getirdiği en önemli, en büyük fiziki ürünü ve insan yaşamını çevreleyen bir yapıdır. Kentli insanların oluşturduğu yerleşim birimidir.

Kent meydanları kentin oluşumundan daha önce var olan alanlardır. Kentin kimliğinin oluşmasında ve geleceğe aktırılmasında önemli bir yer tutmaktadır. Belediyeler bu kentin hafızası olan alanların korunması ve geliştirilmesinde önemli taşıyıcılardan biridir. Hem kamusal alanda hem de kentin içerisinde yaşayan insanların kent kimliklerinin oluşması ve geliştirilmesine kamusal alan olan kent meydanlarını kamusal bir hizmet olan belediyecilikle korunmasını sağlamalıdır. Bu makalede kent, kent meydanları ve belediyeciliğin değişen yaşam biçimleri içerisinde ilişkisi irdelenmiştir.

1.KENT

Çağın önemli toplumsal ve ekonomik olgularından biri olan kentin tanımı konusunda bir kavramsal, demografik vb farklılıklarından kaynaklanan bu durum, kent tanımının ortaya konmasını güçleştirmektedir. Bu çerçevede, her bilim dalı veya yaklaşım ayrı bir gösterge kullanarak, kentin belli bir görünüş veya özelliğini tanımlamışlardır. Bunlardan bazılarını şu şekilde sıralayabiliriz:

İdari yapısına göre yapılan tanımlamada kent; belli bir yönetim biriminin sınırları içinde kalan yerlerdir. Kent, nüfusları ne olursa olsun il ve ilçe merkezi konusunda bulunan yerleşmelerdir.[1]

Nüfus ölçütüne (demografik ölçüte) göre kent; belli bir nüfus düzeyini aşmış olan yerleşim yeridir. 442 Sayılı Köy Yasası’nın 1. maddesine göre nüfusu 2.000’den aşağı olan yurtlara köy; 2.000-20.000 arasında olanlara kasaba; 20.000’den yukarı olanlara da şehir denmektedir.[2]

İktisadi etkinlik ölçütüne göre kent; mal ve hizmetlerin üretim, dağıtım ve tüketimi sürecinde toplumun sürekli olarak değişen gereksinmelerini karşılamak üzere ortaya çıkan ekonomik bir mekanizmadır.[3] Buna göre bir yerleşim yerinin kent olabilmesi için nüfusun tarım dışı işlerde çalışması gerekir.

Yönetsel sınır ölçütüne göre; belli bir yönetsel birimin sınırları içinde kalıp, bu sınırlar içerisinde çeşitli işlevleri bünyesinde toplayan ve belirli bir yönetsel yapıya sahip olan yerlerdir.[4]

Toplumbilimciler de zaman zaman farklı tanımlar yapmışlardır. Örneğin; Marx ve Engels kente; işbölümünün arttığı bir yerleşim yeri olarak bakmış, Weber ise sürekli bir pazaryeri olma özelliği üzerinde durmuştur. Louis Wirth ise toplumsal bakımdan benzerlik göstermeyen bireylerin oluşturduğu, göreceli olarak geniş, yoğun nüfuslu ve mekânda süreklilik niteliği olan yerleşim yeri olarak tanımlamıştır. Queen ve Carpenter kenti, yerine ve zamanına göre geniş sayılacak biçimde bir araya gelmiş ve bir takım ayırt edici özellikleri bulunan insanlar ve yapılar topluluğu olarak tanımlamışlardır. Emile Durkheim ise kenti, işbölümü ve dayanışma kavramları ile birlikte değerlendirmiştir.[5] Sosyal bilimcilerin tüm bu kent tanımlamalarının ortak özelliklerine göre; belli bir nüfusu ve yoğunluğu olan, işbölümü ve uzmanlaşması olan ve akraba olmayan insanların yerleşim yerlerine kent denmektedir. Sosyo-ekonomik ve kültürel açıdan kent; toplumsal yaşamın mesleklere, işbölümüne, farklı kültür gruplarına göre örgütlendiği, kurumlaşmanın yoğunluk kazandığı, karmaşık insan ilişkilerinin tüm günlük yaşamı etkilediği yerleşme merkezidir.[6] Çevrebilimcilerin ölçütüne göre kent; çeşitli işlevlerin ekolojik açıdan denge içinde olduğu, hukukun normları çevresinde düzenlediği mekânsal yapıdır.

İdari sınır ölçütünden nüfus ölçütüne, sosyolojik ölçütten ekonomik ölçüte kadar birçok açıdan ele alınan kent ile ilgili yapılan tüm tanımların hepsi bir noktayı aydınlatıcı ve birbirini tamamlayıcı niteliktedir. İnsan toplumlarının gelişme süreci içinde yakın çağların ve belli bir aşamanın ürünü olan kent, kısa bir dönemde gösterdiği yığışımlı büyümeyle günümüzün egemen bir yerleşme ve topluluk tipi olmuştur.[7]

Siyasal açıdan kent, belirli idare hudutları içerisinde görev yapan ve belirli bir yönetime sahip olan birimlerdir. Fiziksel anlamda kent, büyük sayıda ve değişik amaçlar için kullanılan binalar ile ulaşımı sağlayan yollardan oluşur. Fonksiyonel açıdan ise ekonomik ve sosyal faaliyetlerin yapıldığı yerdir.[8]

Yukarıda yapılan tanımlardan yola çıkarak bir bütün halinde kent tanımı yapacak olursak, KENT; tarım dışı ve tarımsal üretimin denetlendiği, ekonomisi bunu destekleyecek şekilde tarım dışı üretime dayalı bulunan, teknolojik değişmenin beraberinde getirdiği örgütlenme, işbölümü ve uzmanlaşmanın yüksek düzeylere ulaştığı, geniş fonksiyonların gerektirdiği nüfus büyüklüğü ve uyum düzeyi yükselmiş, karmaşık ve dinamik bir mekanizmanın sürekli olarak işlediği insan yerleşmesidir.[9]

Bu tanımlamalar da şehir, fiziksel ortamların yanı sıra politik, sosyal ve ekonomik işlevlerden ve bu ilişkilerin karşılıklı etkileşiminden oluşan bir bütün olarak tarif edilmektedir. Kavram olarak şehir ve kent sözcükleri arasında fark olmamakla birlikte algısal olarak şehir daha kadim olanı temsil ederken, kent daha modern ve güncel bir çağrışım yapmaktadır.[10]

2.KENT MEYDANI

Kentlerden önce var olan bir alan, meydan. Kentsel bütünlük içerisinde en önemli alan olan unsur meydan kentin başlangıç noktası veya kent oluşumunda merkez alınan yer . Bazı araştırmacılara göre meydan, kamusal açık alanın tek temsilcisi olarak görülmüştür. Kamusal model olarak görülen meydanlar kentsel dokuyu ortaya çıkaran sosyolojik, kültürel ve diğer faktörlerin biçimlenmesiyle oluşmakta meydanda bulunduğu yere göre bu etkiler altında oluşmaktadır. Kamusallığın ortaya çıkışı ve batı dünyasında kamusal alan önce adalet ve sonra güç paylaşımının bir unsurudur. Batı uygulamasında meydanlar bu taleplerin sonucunda ortaya çıkmış kamusal alanladır. Meydan kendini meydana getiren hayat şeklini ya da siyasal talebi yansıtmaktadır.

Meydanlar kentlerde ilginin toplandığı durağan noktalardan olup aynı zamanda kenti karakterize eden unsurlardan birisidir. Sosyal ilişkiler açısından da meydanlar, toplumun yaşam biçimini, kültürünü, ticari alışkanlıklarını ve geleneklerini bir birine aktardığı mekânlardır. Meydanların üstlendiği bazı fiziksel ve psikolojik işlevlerde kentin akışkanlığını etkileyen hızlı veya yavaş olmasını sağlayan bir tarafa yönlendirmeyen hatta dinlenmeye sevk eden mekânlardır.

            Meydanlar, değişen ekonomik hayat, iletişim ve tüketim ilişkileri sayesinde nazari olarak işlevsizleşmeye, yeni üretim ve tüketim ilişkileri içerisinde mekânsal örgütlenmesi içerisinde yer almamaya başladı. Bu örgütlenme biçimi içerisinde mekân sadece sermayenin daha hızlı dolaşımını sağlayacak yapıya sahip olduğundan, işlevsel olarak bu amaçtan uzak olan meydanlar, kentsel yapıların dışında kalmaya başlamışlardır. Kentin imajı olan meydanlar zamanla çeşitli kaygılarla ortadan kalkar hale gelmiştir. Fonksiyonları açısından kent meydanı veya sokak ve caddelerin işlevlerini yerine getiren ancak kullanım izini bakımından sınırsızlığın olmadığı postmodern alanların başında alışveriş merkezleri gelmektedir. En önemli kamusal alan olarak kabul edilen meydanlar gereksizleştirilerek, özel alan olan AVM’ler yerine konularak yeni tüketim biçimleri oluşturulmaktadır. Kenter’de toplumsal bir fonksiyonu yerine getiren meydanlar AVM, internet gibi buluşma alanlarının ortaya çıkması ile kamusal özelliğini bu alanların görmesi nedeniyle işlevsiz kaldığı ifade edilmektedir. Mimari açıdan bakıldığında ise bütün kentler bir meydan etrafında inşa edilmekte ve kent oluşumu oradan başlamaktadır. Bellek tarih ve kimlik olarak gündelik hayatın bir parçası olmaktan çıktığı anda bir anlam kazanırlar. Mekânların gündelik kullanım yerine kentin imajını gösteren mekânlar olduğunu söylemek zor olamasa gerek. Tarih içerisinde kazandığı birikim ile meydanlar, şehrin ruhunu ifade eder. Meydan içine aldığı insanı biçimlendirerek şehre anlam katar. Kentin en kalıcı yerleri tarihe en çok tanıklık eden yerler ile hafızamıza kazınan en çok yaşatan yerler olduğu söylenebilir. Bir açık alan olarak kent meydanlarının da kalıcılık olarak içindeki veya etrafındaki kütlelerden daha eski olduğu, bu itibarla da en kolektif hafızanın en çok müşahede edebileceği yerlerin meydanlar olduğu söylenebilir.[11]

3.BELEDİYECİLİK

Kentler, insanların hayat tarzını, kendi tarzında değiştirebilme gücüne sahiptir. Uzun yıllara dayalı sosyal yapı ve yine uzun yıllar içerisinde oluşan kentsel mekânlar değiştirme gücünün özneleri olarak kabul edilebilir. Tarihsel süreç içerisinde kentsel mekân ile kentsel kimlik birlikte ortaya çıkmakta ve gelişmektedir.

Uzun zaman içerisinde birlikte gelişen ve şehirin kimliğini oluşturan mekânın düzenlenmesinin kendine has bir kimliğinin ortaya çıkmasını ifade etmektedir. Kimlikli kent kavramını oluşturan esas unsur sosyal ilişkiler ve sanatsal algı açısından daha üst düzeyde bir yapı olduğunun belirtilmesidir.

 Kent kültürel örgütlenme içerisindedir. Kent kültürünün farklığını ticari, tarımsal, dini ve kamusal alan, temel alarak oluşturur. Kentin gündelik hayatının pratik ilişkilerinde bu örgütleniş içinde oluşan kimlikleri ifade etme ve iletme işlevi gördükleri kimlikle mekân arasındaki ilişkidir. Her hangi bir öğe gibi kent meydanlarının bir kentin kimliğine katkısı ancak kalıcılıklarına bağlıdır.

 Kent meydanlarının gördükleri işlevler, kentte bulundukları bölgesel ilişkileriyle meydan tam kimliğini belirler. Meydanlar ayrıca yapılış gayesi ve ruhlarında barındırdıkları ideolojiyi, bir devletin kuruluş felsefesinde oluşan ruhu edebîyen taşıması gibi taşırlar. Bu oluşturmak istedikleri mesajın, her an canlı kalmasını sağlamaktır.[12]

            Belediyecilik kamusal bir hizmettir. Belediyeler, belde sakinlerinin mahallî müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, idarî ve malî özerkliğe sahip kamu tüzel kişisidir. Kentin tarihten gelen kimliğini koruması ve geleceğin hafızası olması açısından birinci elden sorumlu idari yapılardır.

 Yeni örgütlenme biçimi üretimden çok tüketim üzerine oluşmaktadır. Tüketimin kolaylaştırılması yeni ihtiyaçların doğmasına neden olmaktadır. Kamusal bir açık alan olan ve kentin sosyal ve kültürel kimlik oluşumuna katkı sunan meydanların yerine, yeni alanalar oluşmaktadır. Belediyeler bu alanlara özel hizmetler götürmekte neredeyse kentlerin kimliklerini oluşturan bu özel ve kısıtlanmış alanları sosyalleşme ve kültürel etkileşim alanları olarak görmektedirler.

Kentlerin yeni meydan anlayışı bu alışveriş merkezleri çevresinde oluşmakta, kentin tarihten gelen ve kimliğini oluşturan alanlar yok olmaktadır. Kentler içerisinde çeşitli hizmet alanları oluşturmak parklar, sokaklar vb. alanlar yaratmak kent meydanlarının yerini almamaktadır. Genellikle kent merkezlerinde oluşmuş olan kent meydanları sosyal ve ticari etkinliklerini yitirmeleri nedeniyle kent, kimlik bunalımına girmekte, ayırıcı niteliğini yitirerek hafıza özelliğini kaybetmektedir. Ankara’dan örnek vermek gerekirse, Ulus Meydanı bir kuruluşun hafızası merkezi olmasına rağmen bu özelliğini yitirmektedir. Kent sakinlerinin buluştuğu, gezdiği, çeşitli sosyal ve kültürel etkinliklerin oluşturulduğu bir meydan olmaktan çoktan çıkmıştır. Aynı şekilde Kızılay Meydanı, sosyal ve kültürel bir alan olmak yerine kent merkezinden, kent çeperine dağıtımın yapıldığı, gündelik kullanılan bir alan haline gelmiştir. Kent meydanı kentinin hareketinin dinginleştiği, sosyal ve kültürel hayatın akışını sağlandığı, insanların kendini etkileme gücü ile değiştirdiği yapıdan uzaklaşmıştır.

Belediyelerin, kentlere karşı sorumlulukları vardır. Sadece yeni hizmet alanlarına yatırım yapmak anlamında değil, mevcut olan kent kimliğinin korunmasını da sağlamak, bugün için değil, gelecek içinde kentlerin hafızalarını korumak durumundadırlar. Sadece park yapmak, sokak kaldırımları yapmak ya da sosyal anlamda hizmet binaları yapmak, kente karşı sorumluklarını yerine getirmiş olmamaktadır. Kent kimliğini korumak ve onu geleceğe taşımakta insanlık tarihi açısından en önemli görevlerden biridir.

4.SONUÇ

Kent sadece binalardan, sokaklardan, parklardan vb. oluşmamaktadır. Asıl ona kimlik veren ve diğerlerinden ayıran unsur kendi içerisinde, bugünden daha ziyade belirli bir zaman geçtikten sonra bakıldığında insanın hafızada ne kaldığıdır.

Kentin tarihsel kimliğini oluşturan en önemli unsurların başında kent meydanları gelmektedir. İster bir politik tutum olarak kuruluş olsun isterse bir kentin çeşitli nedenlerle inşası olsun, onun oluşumunu sağlayan ve mimari olarak merkez alınan odak noktası meydanlarıdır.

Kent meydanları sosyal ve kültürel birikimin oluşmasını sağlayan, ekonomik, siyasi hayatın gelişmesini içerisinde muhafaza eden alanladır. Kimliklerini bu tarihi ve sosyal etkileşimle birlikte oluşturmaktadırlar. Kent dokusu içerisinde nitelik açısından bir kamusal açık alan olama özelliğiyle önemli bir yer tutmaktadırlar.

Kentlerde üretimden daha çok tüketimin gelişmesi yeni hayatın örgütlenmesini ve gelişmesini değiştirmiştir. Bu alanı dolduran yeni iş merkezleri AVM ler ortaya çıkmıştır. Özel alanının kısıtlılığı çerçevesinde kentlilerin sosyalleşme etkileşimine, yeni bir tüketim alanı olarak yer almaktadır. AVM’ler kent meydanının yarattığı özelliklerden uzak olsa da yeni yaşam biçiminin ortaya çıkardığı bir alandır.

Belediye hizmetleri kentin gerçek hafızasını oluşturan kent meydanlarının korunması, sosyal ve kültürel bir alan olarak yaşamasını sağlayacak belediyecilik anlayışını bugünden yarına aktarılacak bir kent hafızası olarak, kent kimliğinin korunması ve geleceğe aktarılması yönünde sorumluk alması kaçınılmazdır.

            ERTUĞRUL KILIÇ

Serbest Muhasebeci Mali Müşavir

                                                                                                                                      

KAYNAKÇA

1.      Altuğ Fevzi, Kent Ekonomisinin İlkeleri, Bursa, Bursa Uludağ Ü. Yayınları, 1989.

2.      Hande Süher, Hızlı Şehirleşmenin Şehircilik Uygulamaları Açısından Yarattığı Sorunlar, Hızlı Şehirleşmenin Yarattığı Ekonomik ve Sosyal Sorunlar, İstanbul, Siyasal ve Sosyal Araştırmalar Vakfı Yayını, 1986.

3.      İşbir G. Eyüp, Kentleşme ve Metropolitan Alan ve Yönetimi, Ankara, Atilla Yay. 1982.

4.      Keleş Ruşen,  Kentleşme Politikası, Ankara, İmge Kitabevi, 1993.

5.      Sencer Yakut, Türkiye’de Kentleşme, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1979.

6.      Sezai İlhan, Şehirleşme, İstanbul,  Ağaç Yayıncılık, 1992.

7.      Taşçı Hasan, Bir Hayat Tarzı Olarak Şehir, Mekân, Meydan, İstanbul, Kaknüs Yay. 1.bs.2014.

---

[1]Ruşen Keleş, Kentleşme Politikası, Ankara, İmge Kitabevi, 1993, s. s. 74.

Yakut Sencer, Türkiye’de Kentleşme, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1979,  s. 8.

[2]Hande Suher,Hızlı Şehirleşmenin Şehircilik Uygulamaları Açısından Yarattığı Sorunlar, Hızlı Şehirleşmenin Yarattığı Ekonomik ve Sosyal Sorunlar, İstanbul, Siyasal ve Sosyal Araştırmalar Vakfı Yayını, 1986, s. 185.

[3]Keleş,  a.g.e., s.74.

[4]FevziAltuğ,Kent Ekonomisinin İlkeleri, Bursa, Bursa Uludağ Ü. Yayınları, 1989,  s, 5.

[5]Keleş,  a.g.e., s.75.

[6]İlhan Sezal, Şehirleşme, İstanbul,  Ağaç Yayıncılık, 1992, s.22.

[7]Sencer, a.g.e, s. 1.

[8]G. Eyüpİşbir,Kentleşme ve Metropolitan Alan ve Yönetimi, Ankara, Atilla Yay.1982, s.4.

[9]Görmez, a.g.e, s.1.

[10] Hasan Taşçı,Bir Hayat Tarzı Olarak Şehir, Mekân, Meydan, İstanbul, Kaknüs Yay. 1.bs.2014,s.23.

[11]Taşçı, a.g.e., s.167.

[12] A,e,..s.172.

İŞLETMELERDE ORTAKLAR CARİ HESABI YOLUYLA ÖRTÜLÜ KAZANÇ DAĞITIMI

ERTUĞRUL KILIÇ

Smmm -Sorumlu Ortak Başdenetçi

İşletmeler faaliyetlerini öz kaynakları ile finanse edebilecekleri gibi, gerek duyduklarında yabancı kaynaklara da başvurabilirler. Bu sermayelerden biride ortaklardan sağlanan borçlanmalardır. Öz sermayenin getirisi, kardır. Bunun aşındırılması veya sermaye unsurlarına faiz veya benzerlerinin ödenmesi, ortadan kaldırılması örtülü sermayenin konusunu oluşturur.

         Tekdüzen Muhasebe Sisteminde,(1) Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğleri uyarınca bilânçonun aktifinde yer alan, (131–231) Ortaklardan Alacaklar, pasifinde yer alan (331–431 )Ortaklara borçlar hesabı, muhasebe sistemindeki açıklama ve işleyişine uygun olarak muhasebeleştirilir. Gerçek Gelir ve Kurumlar Vergisi mükellefleri için örtülü sermaye ve transfer fiyatlandırılması, 5615 sayılı kanunla GVK’nun 41 maddesinin birinci bendinin 5. fıkrasına eklenen madde ile KVK’nunun 12 ve 13 maddesinde düzenlenmiştir.

Hesap planı, Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğleri uyarınca İşletmenin Bilânçosunda varlıklar, pasifinde ise kaynaklar altında gruplandırarak, işletmelerin aynı muhasebe hesap planlarını kullanmasını ve önceden belirlenmiş analiz ve tekniklere göre hazırlanmış, kodlanmış hesap listesinden oluşmasını amaçlamıştır.. Hesap planında Aktifte duran ve dönen varlıklar grubu altında Diğer Alacaklar kısmından oluşan 131–231 nolu hesaplar; İşletmenin esas faaliyet konusu dışındaki işlemleri dolayısıyla (ödünç verme vb. nedenlerle) ortaya çıkan ortaklardan alacak tutarının izlendiği hesaplardır.331–431 nolu hesaplar ise Pasifte Kısa Vadeli Yabancı kaynaklar başlığı altında diğer Borçlar (331) ile Uzun Vadeli Yabancı kaynaklar Başlığı altında Diğer Borçlar(431) şeklinde; İşletmenin esas faaliyet konusu dışındaki işlemleri dolayısıyla işletmelerde(işletme sahibine)borçlu bulunduğu tutarların izlendiği hesaplardır.

        Gelir idaresinin amacı, işletme sermayesinin vergi güvenliğini sağlamak için sermayenin, getirisi olarak addedilen karın, herhangi bir yolla aşındırılmasını ve diğer müesseselerden az miktarda vergi ödenmesine neden olacak sebeplerin önüne geçme isteğidir. Vergi güvenliği açısından Muvazaa ve Örtülü sermaye önemli unsurlardır. Muvazaada, vergi idaresi tarafından işletmelerin kısmen ya da tamamen bilerek ve isteyerek sermaye unsurlarını borçlanma olarak gösterme, bu şekilde katlanmış oldukları faiz ve benzeri unsurları, kurum kazancından indirme şeklindeki karı ortadan kaldıracak matrah aşındırma çabalarının önüne geçebilmektir. VUK 3’cu md.’sinde ispat” Vergilendirmede vergiyi doğuran olay ve bu olaya ilişkin muamelelerin gerçek mahiyeti esastır.” şeklinde ifade etmektedir. Serbest delil sistemi kullanarak sermayeyi bir borçlanma gibi göstermek muvazaalı işlemleri ortadan kaldırmak, vergiyi doğuran olayın gerçek mahiyetine göre işlem yapmayı sağlamaktadır. Sermayenin yetersiz kaldığı, borçlanmanın gerçek olduğu, kurum kazancının zafiyete uğratıldığı durumlarda, örtülü sermaye müessesiyle kurum kazancının vergilendirilmesi güvenliği sağlanmaktadır.

Vergi kanunlarımızda örtülü sermaye KVK’nun 12 ci (2) maddesinde tanımlanmıştır. Buna göre, örtülü sermaye;

( 1 ) Kurumların, ortaklarından veya ortaklarla ilişkili olan kişilerden doğrudan veya dolaylı olarak temin ederek işletmede kullandıkları borçların, hesap dönemi içinde herhangi bir tarihte kurumun öz sermayesinin üç katını aşan kısmı, ilgili hesap dönemi için örtülü sermaye sayılır.

( 2 ) Yukarıda belirtilen karşılaştırma sırasında, sadece ilişkili şirketlere finansman temin eden kredi şirketlerinden yapılan borçlanmalar hariç olmak üzere, ana faaliyet konusuna uygun olarak faaliyette bulunan ve ortak veya ortakla ilişkili kişi sayılan banka veya benzeri kredi kurumlarından yapılan borçlanmalar % 50 oranında dikkate alınır.

( 3 ) Bu maddenin uygulanmasında;

a. Ortakla ilişkili kişi, ortağın doğrudan veya dolaylı olarak en az % 10 oranında ortağı olduğu veya en az bu oranda oy veya kar payı hakkına sahip olduğu bir kurumu ya da doğrudan veya dolaylı olarak, ortağın veya ortakla ilişkili bu kurumun sermayesinin, oy veya kar payı hakkına sahip hisselerinin en az % 10'unu elinde bulunduran bir gerçek kişi veya kurumu,

b. Öz sermaye, kurumun Vergi Usul Kanunu uyarınca tespit edilmiş hesap dönemi başındaki öz sermayesini,

İfade eder.

ÖZSERMAYE KAVRAMI;

Kanunun 12. maddesinin (3-b)uyarınca, öz sermaye kavramı kurumun VUK ‘nu uyarınca tespit edilmiş olan hesap dönemi başındaki öz sermayesini ifade etmektedir. VUK’nun 192 maddesine göre öz sermaye, aktif (mevcutlar ile alacaklar) toplamı ile borçlar arasındaki farktır. Yeni kurulan kurumlar bakımından kuruluş tarihindeki tespit edilen öz sermaye tutarıdır.

( 4 ) Kurumların İstanbul Menkul Kıymetler Borsasında işlem gören hisselerinin edinilmesi durumunda, söz konusu hisse nedeniyle ortak veya ortakla ilişkili kişi sayılanlardan temin edilen borçlanmalarda en az % 10 ortaklık payı aranır.

( 5 ) Yukarıda belirtilen oranlar, borç veren ortaklar ve ortakların ilişkide bulunduğu kişiler için topluca dikkate alınır.

( 6 ) Aşağıda sayılan borçlanmalar örtülü sermaye sayılmaz:

a. Kurumların ortaklarının veya ortaklarla ilişkili kişilerin sağladığı gayri nakdi teminatlar karşılığında üçüncü kişilerden yapılan borçlanmalar.

b. Kurumların iştiraklerinin, ortaklarının veya ortaklarla ilişkili kişilerin, banka ve finans kurumlarından ya da sermaye piyasalarından temin ederek aynı şartlarla kısmen veya tamamen kullandırdığı borçlanmalar.

c. 5411 sayılı Bankacılık Kanununa göre faaliyette bulunan bankalar tarafından yapılan borçlanmalar.

ç. 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu kapsamında faaliyet gösteren finansal kiralama şirketleri, 90 sayılı Ödünç Para Verme İşleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname kapsamında faaliyet gösteren finansman ve faktöring şirketleri ile ipotek finansman kuruluşlarının bu faaliyetleriyle ilgili olarak ortak veya ortakla ilişkili kişi sayılan bankalardan yaptıkları borçlanmalar.

( 7 ) Örtülü sermaye üzerinden kur farkı hariç, faiz ve benzeri ödemeler veya hesaplanan tutarlar, Gelir ve Kurumlar Vergisi kanunlarının uygulanmasında, gerek borç alan gerekse borç veren nezdinde, örtülü sermaye şartlarının gerçekleştiği hesap döneminin son günü itibarıyla dağıtılmış kar payı veya dar mükellefler için ana merkeze aktarılan tutar sayılır. Daha önce yapılan vergilendirme işlemleri, tam mükellef kurumlar nezdinde yapılacak düzeltmede örtülü sermayeye ilişkin kur farklarını da kapsayacak şekilde, taraf olan mükellefler nezdinde buna göre düzeltilir. Şu kadar ki, bu düzeltmenin yapılması için örtülü sermaye kullanan kurum adına tarh edilen vergilerin kesinleşmiş ve ödenmiş olması şarttır.

GVK ‘da, KVK ‘undaki gibi aynı amacı güden Gelir unsurlarının ortadan kaldırılmasını önlemek üzere 5615 sayılı kanun ile GVK’n unun 41 Md. birinci bendinin 5 fıkrasına ilave edilmiş ve madde metni yeniden düzenlenmiştir.

Buna Göre;

5- 5615 sayılı Kanunun 3 üncü maddesiyle eklen,  Bu fıkranın 1 ila 4 numaralı bentlerinde yazılı olan işlemler hariç olmak üzere, teşebbüs sahibinin, ilişkili kişilerle emsallere uygunluk ilkesine aykırı olarak tespit edilen bedel veya fiyatlar üzerinden mal veya hizmet alım ya da satımında bulunması halinde, emsallere uygun bedel veya fiyatlar ile teşebbüs sahibince uygulanmış bedel veya fiyat arasındaki işletme aleyhine oluşan farklar işletmeden çekilmiş sayılır.

Teşebbüs sahibinin eşi, üstsoy ve altsoyu, üçüncü derece dâhil yansoy ve kayın hısımları ile doğrudan veya dolaylı ortağı bulunduğu şirketler, bu şirketlerin ortakları, bu şirketlerin idaresi, denetimi veya sermayesi bakımından kontrolü altında bulunan diğer şirketler ilişkili kişi sayılır.

Bu bent uygulamasında, imalat ve inşaat, kiralama ve kiraya verme, ödünç para alınması veya verilmesi, ücret, ikramiye ve benzeri ödemeleri gerektiren işlemler, her hal ve şartta mal veya hizmet alım ya da satımı olarak değerlendirilir.

İşletmeden çekilmiş sayılan farklar, ilişkili kişi tarafından beyan edilmiş gelir veya kurumlar vergisi matrahının hesabında dikkate alınmış ise ilişkili kişinin vergilendirme işlemleri buna göre düzeltilir. İlişkili kişiler ve bu kişilerle yapılan işlemler hakkında bu maddede yer almayan hususlar bakımından, 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 13 üncü maddesi hükmü uygulanır.

Örtülü sermayenin Unsurları, yukarıya alındığı gibi ilgili kanun maddelerinde ve tebliğlerde detaylı olarak düzenlenmiştir. Yukarıda açıklanan ve adı geçen hesaplar temettü ödemeleri hariç işletmeden ortaklara veya ortaklardan işletmeye ödünç verme ve benzeri işlemlerde kullanılmaktadır. Muhasebe sistemi uygulamalarında işletmenin sisteme uymayan ve işletmede gerçek mahiyetinden uzak olarak kullanılan bu hesaplar örtülü sermaye açısından ilişkilendirilmektedir.

Bu hesapların uygulanmasında tanımına uyulmadan yapılan işlemlerde, yapılan işin mahiyetinin esas alınması birçok vergi mahkemesi kararına ve Danıştay kararına konu olmuştur.(*) Bu kararların birçoğunda hesapların işleyişinin işin mahiyetiyle örtüştüğü oranda örtülü sermaye olmadığına karar vermiştir. İşletmede ilgili hesabın kasa gibi kullanılması, ortağa aktarılan paranın iş avansı niteliğinde bulunduğu, belgesiz yapılan işler nedeniyle ortaklar üzerinde kalan paranın örtülü sermaye oluşturmayacağı gibi vb.

İşletmede kullanılan borçların örtülü sermaye sayılabilmesi için;

—Doğrudan veya dolaylı olarak ortak veya ortakla ilişkili kişiden temin edilmesi,

—İşletmede kullanılması,

Bu şekilde kullanılan borcun hesap dönemi içinde herhangi bir tarihte kurumun hesap dönemi başındaki öz sermayesinin üç katını aşması gerekmektedir. (işletme tarafından ortaklardan veya ortaklar ile ilişkili kişilerden alınan öz sermayenin Üç katına kadar olan borçlanmaların KVK 13 Maddesinde Transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü kazanç dağıtımına tabi olduğu unutulmamalıdır.)

Örneğin, (ERT) Ltd.Şti.’nin dönem başı öz sermayesi 100.000.- TL.’dir. Kayıtlı Sermayesi 1.000.000.-TL ve ortaklardan borç alma tarihinde ise sermayesi 150.000.-TL dir. Varsayalım ki,  21.05.2010 tarihinde şirket gerçek kişi ortaklarından, % 5 sermaye payına sahip Ortak (E) ‘den 200.000.- TL, %45 sermaye payına sahip Ortak (R )’den 100.000.- TL, yine % 50 payına sahip Ortak (T ) ‘den ise 250.000.- TL işletme faaliyetlerinde kullanılmak üzere borç alındığı ve 31.12.2010 tarihinde ortaklara alınan borcun anaparası ile birlikte 90.000,- TL faiz ödemesi yapılmıştır.

Muhasebe Kaydı;

------------------- 21.05.2010----------------

102 Bankalar Hesabı                                      550.000,-

                  331 Ortaklara Borçlar                                             550.000,-

                —Ortak (E) 200.000,-

                —Ortak (R)        100.000,-

                —Ortak (T) 250.000,-

-------------------……//…….-----------------

Ortaklardan Borçlanma Ve Ödeme Tablosu

Ortaklar	Borçlanma Tarihi	Borç Ödeme Tarihi	Dönem Başı Öz Sermaye Tutarı	Ortaklardan Borçlanmalar	Ödemler	Borç Tutarı toplamları	Öz Sermayenin üç katını geçen tutar	Ödenen  Faiz
Ortak E	21.05.2010		100.000,-	200.000,-		200.000,-
Ortak R	21.05.2010			100.000,-		300.000,-
Ortak T	21.05.2010			250.000,-		550.000,-	250.000,-
		31.12.2010			550.000,-			90.000

331 Ortaklara Borçlar Hesabındaki her hangi bir tarihte dönem başı öz sermayenin üç katını aşması örtülü sermaye kullanıldığı anlamına gelecektir

Dönem başı öz sermayenin üç katı( 100.000,-x3=300.000,-)

Ortaklardan kullanılan borçlanma tutarı  (200.000,-+100.000,-+250.000,-=550.000,-)

Örtülü sermayeye konu olan borçlanma tutarı (550.000,-–300.000,-=250.000,-)

Ortaklara Ödenen Faiz tutarı;

—Ortak (E)	200.000/550.000x90.000=32.727,-
—Ortak (R)	100.000/550.000x90.000=16.364,-
—Ortak (T)	250.000/550.000x90.000=40.909,-
Toplam Faiz Tutarı	90.000,-

Ortaklara ödenen faizin Örtülü sermayeye isabet eden ve kanunen kabul edilmeyen gider olarak yazılacak tutar;

—Ortak (E)	200.000/250.000x32.727,-=        26.182,-
—Ortak (R)	100.000/250.000x16.364,-=   6.546,-
—Ortak (T)	250.000/250.000x40.909,-=        40.909,-
KKE Faiz Giderleri	73,637,-

------------------- 31.12.2010----------------

780-Finansman Giderleri                              90.000,-

950-Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler             73.637,-

—Ortak (E) 26.182,-

—Ortak (R)           6.546,-

—Ortak (T)          40.909,-

                331 Ortaklara Borçlar                                             90.000,

                        —Ortak (E) 32.727,-

                        —Ortak (R) 16.364,-

                        —Ortak (T) 40.909,-

                  951-Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler Karşılığı    73,637,-

------------------- 31.12.2010----------------

331 Ortaklara Borçlar                                    640.000,-

—Ortak (E)         232.727,-

— Ortak (R)       116.364,-

— Ortak (T)        290.909,-

                102 Bankalar Hesabı                                               640.000,-

-------------------……//…….-----------------

KVK ‘nun 11/-b bendinde Örtülü sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faiz, kur farkları ve benzeri giderler. Kanunen kabul edilmeyen gider olarak sayılmıştır. GVK ‘da ise 1 ile 4 maddeleri hariç olmak üzere düzenlenmiştir.

        10.06.2010 tarihinde işletmenin ortaklarından yapmış olduğu borçlanma tutarı, dönem başı öz sermayenin üç katını geçmiş ve örtülü sermaye oluşmuştur. İşletmenin borçlanmış olduğu ve öz sermayenin üç katını geçen tutar üzerinden ödenen faizler örtülü sermayenin konusunu oluşturacak ve gider olarak kabul edilmeyecektir.(İşletmenin üç katını geçene kadar yapmış olduğu borçlanmalarda Transfer fiyatlandırmasının konusu oluşturacaktır. Bu makalenin konusu olmadığı için sadece dikkat çekilmiştir.)

        İşletmenin ortaklardan elde ettiği borçlanmaların, herhangi bir tarihte sermayenin üç katını geçmesi durumunda, ortaklara söz konusu borç için herhangi bir faiz, kur farkı ve benzeri bir gider hesaplanmamış ise örtülü sermaye oluşmakla birlikte işletmenin herhangi birinde bir düzeltme yapılmamalı, ancak belirtilen durum transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü kazanç dağıtımına engel olmadığı da gözden uzak tutulmamalıdır. Mal ve Hizmet alımı ve mal ve hizmet satımı nedeniyle alınan avanslarda nakit nitelikli olması ve işletme için bir borç doğurması nedeniyle örtülü sermayenin konusuna girmektedir.(3)

SONUÇ

        Örtülü sermaye, 5520 sayılı kanunla genel hatları daha belirgin olarak tespit edilmiştir. Buna rağmen birçok yargı kararından da anlaşacağı üzere, Ortaklar Cari hesabının örtülü sermayesi müessesesi kapsamında değerlendirilebilmesi için hesap mahiyetinin açık olarak belirlenmesi gerekmektedir. Ortaklar cari hesabının özellikle (131–231) hesabına yapılan tüm kayıtların işletmenin faaliyetleri ile ilgili olduğunun açık olması veya anlaşılması, salt muhasebe kayıtlarında ortaklar cari hesabı kullanılmış olması ve gerekçesi nedeniyle örtülü kazanç değerlendirmesi yapılması mümkün değildir. Diğer taraftan (331–431) hesaplarında ise herhangi bir tarihte başlangıç sermayesinin üç katını aşması durumunda örtülü sermaye kazancı oluşmuş olmaktadır. Ancak ortaklardan alınan borçlar için herhangi bir faiz ve benzeri şekilde bir sermaye unsuru(kar transferini çağrıştıran; faiz, kur farkı vb.) ödenmiyorsa herhangi bir düzeltmeye gidilmemelidir. İşletmelerde kullanılan ve işletmenin amacına, hesabın kullanılış niteliğine uygun olan,  Cari Hesap yoluyla Ortaklara verilen borçlar ve Ortaklardan Alacaklar Nedeniyle, Faiz Tahakkuk Ettirilmesinin örtülü kazanç olarak değerlendirilmesi için tek başına yeterli olmadığı söylenebilir. Bu da ilgili hesapların niteliği ile işletme amaçları arasındaki uygunluğa dikkat edilmesi önemli bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır.

ERTUĞRUL KILIÇ

SMMM- SORUMLU ORTAK BAŞDENETÇİ

1-Kanun No / Kabul Tarihi: 3568 – 1.6.1989 Resmi Gazete Sayısı / Tarihi: 20194 – 13.6.1989

2–Kanun No / Kabul Tarihi: 5520 – 13.6.2006 Resmi Gazete Sayısı / Tarihi: 26205 – 21.6.2006

 (*)

1-Danıştay Vergi Dava Dairler Genel kurulu’nun 13.06.2003 tarih E:2002/631,K:2003/332 Sayılı kararı

2-Danıştay 7,Dairesi’nin 15.04.2004 tarih ve E:2001/3134, K:2004/1040 sayılı kararı

3- ALINAN AVANSLAR;

        İşletmenin çeşitli nedenlerle gelecekte satışını yapacağı mal ve hizmet teslimleri için alınan veya verilen değerleri temsil eden avanslar sipariş üzerine mal alışı yapan işletmenin hazırlık aşamasında üretim sürecinin finansmanını sağlamak üzere verilen tutarlardır. KVK 1 seri Genel Tebliğinde avansların hangi amaçla verilmiş olursa olsun işletmeye finansman imkânı sağladığının açık olduğu; dolayısıyla alınan avanslarında işletme bakımından alınan borç olarak değerlendireceği ve örtülü sermaye hesaplanmasında dikkate alınacağını ifade edilmiştir. Yıllara yaygın inşaat işlerinde hak edişler karşılığı olarak alınan istihkak bedellerinin ise örtülü sermayenin hesabında borç unsuru olarak dikkate alınmasının söz konusu olmayacağı belirtilmiştir.