ORTAKLARIN ARSASINA YAPILAN İŞ YERİNİN YAP-İŞLET-DEVRET (YİD) MODELİYLE İNŞASI VE VERGİDEN KAÇINMA AÇISINDAN DEĞERLENDİRME

 

Özet

Bu makalede, şirketin ortağına ait bir arsa üzerine YİD modeliyle işyeri inşa etmesi durumunda vergiden kaçınma stratejileri açısından oluşabilecek riskler ve hukuki sonuçlar incelenmektedir. Vergi Usul Kanunu (VUK), Gelir Vergisi Kanunu (GVK), Katma Değer Vergisi Kanunu (KDVK) çerçevesinde özel maliyet bedeli, stopaj yükümlülüğü, emsal bedel uygulamaları ve ilgili Danıştay kararları değerlendirilmiştir. Amaç, vergi planlaması ile vergiden kaçınma arasındaki sınırın YİD modeli bağlamında nasıl şekillendiğini açıklığa kavuşturmaktır.

1. Vergi Usul Kanunu Kapsamında Özel Maliyet Bedeli Uygulaması

Vergi Usul Kanunu’na göre taşınmaz; arsa, arazi ve üzerindeki yapıları kapsar. Ortakların arsasına yapılan bina, bu kapsamda taşınmaz olarak kabul edilir. VUK m.272'de belirtildiği üzere, kiralanan taşınmazlara yapılan harcamalar özel maliyet bedeli olarak aktifleştirilmelidir[1]. Ancak, bu uygulama vergiden kaçınma açısından kritik noktalar barındırmaktadır:

• Amortisman yöntemi: Şirketler, özel maliyet bedelini uzun vadeli amortisman sürecine yayarak vergi yükünü azaltabilir[2].
• Gerçek ekonomik fayda: Yapının ekonomik ömrü ve devri göz önüne alındığında, özel maliyet bedelinin yüksek gösterilmesi vergi avantajı sağlamaya yönelik bir strateji olarak değerlendirilebilir[3].

2. Gelir Vergisi Kanunu ve Peşin Kira – Stopaj Uygulaması

GVK m.94/5-a hükmüne göre, gerçek kişilere yapılan kira ödemelerinde %20 oranında gelir vergisi stopajı yapılması zorunludur[4]. Ancak, YİD modeli kapsamında doğrudan bir kira ödemesi yapılmadığında, Gelir İdaresi bu durumu peşin kira veya aynî kira olarak değerlendirebilir[5].

Bu değerlendirme şunları ortaya koymaktadır:

• Peşin kira olarak vergilendirme: Gelir İdaresi’nin görüşüne göre, YİD modelinin sonunda yapının bedelsiz devri örtülü kira ödemesi olarak kabul edilebilir[6].
• Vergiden kaçınma açısından risk: Şirketler, kira ödemesi yapmadıkları için stopaj yükümlülüğünden kaçınabilir, ancak bu durum incelemeye tabi tutulabilir[7].

3. Katma Değer Vergisi ve Emsal Bedel Uygulaması

Katma Değer Vergisi Kanunu gereği, emsal bedel esas alınarak KDV hesaplanmalıdır[8]. Ancak Danıştay kararları, bu tür aynî işlemlerin gerçek bir iktisadi fayda doğurmaması halinde KDV yükümlülüğü doğmayacağını belirtmektedir[9].

Vergiden kaçınma bağlamında şu noktalar öne çıkmaktadır:

• Emsal bedelin düşük gösterilmesi: Şirketler, YİD modeli kapsamında yapılan harcamaları emsal bedelin altında göstererek vergi yükünü azaltabilir[10].
• Vergi avantajı sağlamak için fatura düzenlenmemesi: KDV yükümlülüğünü önlemek amacıyla bazı şirketler resmi fatura düzenlemeyerek işlemi kayıt dışı gösterebilir[11].

4. Danıştay Kararları ve Vergiden Kaçınma Stratejileri

Danıştay’ın farklı kararlarında, YİD modeliyle yapılan yatırımların vergisel sonuçları farklı yorumlanmaktadır:

• Danıştay 3. Dairesi, E.2019/5831, K.2021/2510 sayılı kararında, aynî kira uygulamalarının gerçek ekonomik fayda doğurmaması halinde KDV yükümlülüğünün doğmayacağını belirtmiştir[12].
• Danıştay 4. Dairesi, E.2020/2362, K.2021/4052 sayılı kararında, şirketin yaptığı harcamaların peşin kira sayılarak vergilendirilmesi gerektiği ifade edilmiştir[13].

Sonuç ve Değerlendirme

YİD modeliyle yapılan yatırımların vergiden kaçınma stratejileriyle nasıl ilişkilendirilebileceği ve Türk vergi mevzuatındaki uygulamalarla nasıl örtüştüğü değerlendirilmiştir. Özellikle:

• Özel maliyet bedelinin amortisman yoluyla uzun vadeli vergisel avantaj sağlaması,
• Peşin kira uygulamasıyla stopaj yükümlülüğünden kaçınılması,
• Emsal bedelin düşük gösterilerek KDV yükümlülüğünün azaltılması,
• Danıştay kararlarının vergisel yükümlülükleri sınırlayan içtihatları öne çıkan unsurlar arasındadır.

Kaynakça

[1]: Vergi Usul Kanunu m.272 – Özel maliyet bedeli uygulaması.
[2]: Uygun, Esra. Vergiden Kaçınma ile Mücadele, Sayıştay Dergisi, 2023.
[3]: KPMG Vergi, Risk Analizi Odaklı Vergi İncelemeleri, 2025.
[4]: Gelir Vergisi Kanunu m.94/5‑a – Stopaj yükümlülüğü.
[5]: Gelir İdaresi Başkanlığı Özelgesi, 30.03.2021 tarih, 62030549-120[94-2020/20]-19635.
[6]: OECD BEPS Eylem Planı – Matrah Aşındırma ve Kâr Aktarımı.
[7]: Danıştay 3. Daire, E.2019/5831, K.2021/2510, 29.06.2021.
[8]: Katma Değer Vergisi Kanunu m.27 – Emsal bedel esası.
[9]: Danıştay 4. Daire, E.2020/2362, K.2021/4052, 10.11.2021.