ANAYASA MAHKEMESI’NIN 2025/68 SAYILI KARARI IŞIĞINDA BÜTÇE HAKKI VE TÜRKIYE BÜYÜK MILLET MECLISI’NIN ANAYASAL KONUMU

 

Özet

Bu makalede, Anayasa Mahkemesi’nin 2025/106 Esas ve 2025/68 Karar sayılı kararı temel alınarak Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda yer alan bütçe hakkı ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin (TBMM) anayasal rolü incelenmektedir. Karar, yürütme organına bırakılan düzenleme yetkisinin yasama yetkisinin devri yasağı, bütçe denetimi ve kamu harcamalarının meşruiyeti bakımından anayasal sınırları ihlal ettiğini ortaya koymaktadır. Makale, kararın anayasal ilkeler çerçevesinde değerlendirilmesini ve TBMM’nin demokratik denetim fonksiyonunu güçlendirme bakımından taşıdığı önemi vurgulamaktadır.

1. Giriş

Parlamenter sistemin temel dayanaklarından biri olan bütçe hakkı, yalnızca kamu gelirlerinin nasıl toplanacağını değil, aynı zamanda bu gelirlerin nasıl harcanacağını belirleme yetkisini de kapsar. Bu hak, halkın temsilcilerinden oluşan yasama organı aracılığıyla yürütme üzerinde denetim kurmasını sağlar. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda bu ilke, başta 87. ve 161–164. maddeler olmak üzere birçok hükümle güvence altına alınmıştır.

Anayasa Mahkemesi’nin 2025 yılında verdiği ve 4 Haziran 2025 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanan 2025/68 sayılı kararı, bütçe hakkı ve yasama yetkisinin sınırlarını yeniden tartışmaya açmıştır. Bu bağlamda karar, yalnızca bir normun iptali değil, yasama-yürütme dengesine dair önemli anayasal ilkelerin tekrar teyididir.

2. Kararın Konusu ve İçeriği

Anayasa Mahkemesi’nin iptaline karar verdiği hüküm, 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararname'nin (KHK) ek 35. maddesine, 7440 sayılı Kanun ile eklenen ve kamu görevlilerinin görevde yükselme-usulüne dair hususları “Cumhurbaşkanınca belirlenir” ibaresiyle düzenleyen kısımdır.

Mahkeme, söz konusu düzenlemenin:

- Yasama yetkisinin devri yasağına (Anayasa m. 7),

- Kamu personel rejiminin kanunla belirlenmesi zorunluluğuna (Anayasa m. 128),

- Bütçe denetiminin halkın temsilcileri aracılığıyla sağlanması gereğine
aykırı olduğu kanaatine varmıştır.

3. Bütçe Hakkının Anayasal Boyutu

Bütçe hakkı, klasik anlamıyla vergi koyma ve kamu harcamasını onaylama yetkisinin sadece yasama organında bulunmasıdır. Bu yetki Anayasa’nın 73. maddesinde yer alan “vergilendirme kanunla olur” hükmü ile desteklenirken, 87. maddede TBMM’ye “bütçe kanun teklifini görüşmek ve kabul etmek” görevi verilmiştir.

Yürütme organı, bütçeyi teklif etme yetkisine sahiptir. Ancak harcama politikalarının şekillendirilmesi ve onaylanması yetkisi sadece TBMM’ye aittir. Kamu görevlilerinin atama, yükselme ve özlük haklarına ilişkin her düzenleme, dolaylı olarak kamu harcamalarını etkilediğinden, bütçe hakkıyla doğrudan ilişkilidir.

4. TBMM’nin Rolü ve Denetim Yetkisi

TBMM’nin bütçe hakkı kapsamında yürütme üzerindeki en önemli araçlarından biri kamu harcamalarının içeriğini belirleyebilme ve sınırlandırabilme yetkisidir. Personel rejimine dair esaslar da bu çerçevede değerlendirilmelidir.

Anayasa Mahkemesi bu kararında, yürütmenin "usul belirleme" yetkisinin geniş yorumlanarak meşruiyet zemini zayıf hale getirilmesini anayasal düzen açısından sakıncalı bulmuş ve TBMM’nin denetim ve belirleme fonksiyonunu koruma altına almıştır.

5. Anayasal Denge ve Demokratik Meşruiyet Açısından Değerlendirme

Mahkeme’nin iptal kararı şu ilkeleri güçlendirmektedir:
- Yasama yetkisi devredilemez.

- Kamu kaynaklarının kullanımı, Meclis denetiminde olmalıdır.

- Yürütmenin düzenleyici işlemleri, temel hak ve özgürlükler ile kamu maliyesine ilişkin alanlarda sınırlıdır.

Bütçe hakkı, bu yönüyle yalnızca mali bir denetim mekanizması değil; temel bir demokratik hesap verebilirlik aracıdır. Harcama yetkisi meşruiyetini ancak temsilî organın onayıyla kazanabilir.

6. Sonuç

Anayasa Mahkemesi’nin 2025/68 sayılı kararı, Türkiye’de bütçe hakkının yalnızca bir teknik finansal süreç değil, anayasal bir yetki alanı olduğunun altını çizen önemli bir içtihattır. TBMM’nin yürütme karşısında demokratik denge rolünü koruyabilmesi için bütçe hakkı eksenindeki yetkilerini muhafaza etmesi hayati önemdedir.

Bu karar, bütçe hakkı ve yasama denetiminin yeniden güçlendirilmesi, kamu kaynaklarının şeffaflığı ve hukuki güvenlik ilkeleri açısından da olumlu bir örnek teşkil etmektedir.

Kaynakça

1. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982).
2. Anayasa Mahkemesi, 04.04.2025 Tarih ve 2025/106 Esas, 2025/68 Karar Sayılı Kararı.